دولت تولید و تجارت را در ماجرا کاغذ به جان هم انداخته
ماجرای افزایش تعرفه کاغذ وارداتی به یک تنازع جدی میان تولیدکنندگان داخلی و چاپخانه‌داران و ناشران تبدیل شده است. دبیر سندیکای تولید کاغذ و مقوا معتقد است که تمام دولت‌ها خود را از این ماجرا کنار کشیده و تولید و تجارت را به جان هم انداخته‌اند.
به گزارش آژانس خبری چاپ و بسته بندی ایران، هفته گذشته هفته پرتب و تابی برای بازار کاغذ و ناشران و چاپخانه‌داران بود، بعد از مدت‌ها رکود و بی‌خبری در بازار کاغذ، پیشنهاد افزایش تعرفه واردات کاغذ از 4 به 15 درصد که در جلسه مشترک میان تولیدکنندگان داخلی و صنوف و وزارتخانه‌های مصرف کننده کاغذ ارائه شد، توانست بازار را تکان داده و نوید تحولاتی در آینده را بدهد.
تولید کنندگان داخلی کاغذ در سال‌های گذشته با افزایش واردات کاغذ به کشور متضرر شده و بارها پیشنهاد افزایش تعرفه واردات کاغذ به 8 درصد را مطرح کرده بودند. این پیشنهاد در دو مرحله تصویب شد که یک بار به دلیل افزایش نرخ ارز و بار دیگر با مخالفت وزارت ارشاد اجرایی نشد. این تولیدکنندگان این بار خواستار افزایش تعرفه واردات از 4 به 15 درصد شدند. پیشنهادی که داد ناشران و چاپخانه‌داران را درآورد و موجب شد تا اتحادیه‌های چاپخانه‌داران بیش از 20 استان در نامه‌های جداگانه‌ای مخالفت خود را با این موضوع علنی کنند.
عمده‌ترین دلیل مخالفت چاپخانه‌داران با افزایش تعرفه واردات کاغذ، گران‌تر شدن قیمت کاغذ وارداتی و در نتیجه متضرر شدن آن‌ها مطرح شد، هم‌چنین برخی نیز افزایش تعرفه واردات کاغذ را موجب گران‌شدن کتاب و در نتیجه حذف کامل آن از سبد مصرفی خانوار عنوان کردند. دلایلی که به نظر سید‌طاهر شبیری دبیرسندیکای تولیدکنندگان کاغذ و مقوا نمی‌تواند نتیجه افزایش تعرفه واردات کاغذ باشد.
او معتقد است که این فرهنگ‌سازی است که می‌تواند سرانه مطالعه را نجات دهد وگرنه توزیع رایگان کتاب نیز نمی‌تواند مخاطب را کتابخوان کند. شبیری در مقابل به مشکلاتی که تعرفه صفر واردات کاغذ برای تولیدکنندگان به وجود آورده اشاره کرده و از دولت می‌خواهد در راستای فرمایشات رهبر انقلاب مبنی بر حمایت از تولید داخلی کاغذ در کشور عمل کنند.
متن گفت‌وگوی تسنیم با شبیری به شرح ذیل است:
صنعت کاغذ در ایران سال‌هاست با مشکلات بزرگ و کوچکی دست و پنجه نرم می‌کند، به نظر نمی‌رسد که تعرفه واردات مهمترین مشکل پیش روی این صنعت در داخل کشور باشد.
واقعیت اینجاست که تولید کاغذ در کشور به عوامل متعددی بستگی دارد، اگر ما در این زمینه بخواهیم بررسی کنیم که مشکلات تولید کاغذ در کشور چه بوده و چگونه شد که وضعیت تولید از یک مسیر پیوسته‌ای به سمت نزول حرکت کرده و یا در تهدید قرار گرفت. باید به ریشه‌یابی بپردازیم.
کارخانجات تولیدکننده کاغذ در کشور ما کارخانجات وابسته به سازمان‌های دولتی بودند، این شرکتها که با سرمایه‌گذاری دولتی ایجاد شده بودند، در طول فعالیت دیگر شاهد سرمایه‌گذاری چندانی در جهت توسعه و ارتقای توان کارخانه نبودند و وقوانین و مقررات نیز اجازه استفاده از تسهیلات مناسب را برای توسعه به این شرکتها نداده است. این یکی از مهمترین عوامل خسارت بار صنعت کاغذ است، صنعتی که در ابتدای راه‌اندازی از آخرین دستاوردها و تکنولوژی روز برخوردار بود، امروز توانایی ارتقا تکنولوژی و فناوری خود را با توجه به شرایط زمانه ندارد.
علاوه بر آن مشکلاتی از قبیل قوانین مزاحم و مخل بر تولید، حمایت همه جانبه از واردات نسبت به تولید داخلی و... از جمله مسائلی است که دست به دست هم می‌دهد تا مجموعه مشکلاتی برای صنعت کاغذ کشور به وجود آید، جدای از اینکه در طول سال‌ها کارخانجات مجبور بودند قیمت تمام شده خود را برای تأمین نیاز داخلی حفظ کنند، تا زمانی که یارانه به صنعت ارائه می‌شد، دولت به شدت بر قیمت‌گذاری نظارت و تلاش می‌کرد قیمت را به اندازه‌ای پایین نگه دارد که بتواند تامین کننده بخشی از نیازهای بازار باشد.
این روند هم به صنعت آسیب می‌رساند هم به بازار و تجارت آن. چرا که در بازار و تجارت هم خود دولت دخالت می‌کرد، وزارت ارشاد و وزارت بازرگانی خود رقیب تجار بودند، از سال 84 اتحادیه فروشندگان کاغذ و مقوا، سندیکای تولید کنندگان کاغذ و مقوا، وزارت صنعت و وزارت ارشاد دور هم گردآمده و تلاش کردند برای پویا شدن صنعت کاغذ تصمیم‌گیری کنند. حتی این بحث پیش آمد که ما باید مردم را در خرید یاری کنیم تا فرهنگ کتاب و کتابخوانی و استفاده از مطالعه افزایش یابد، لذا یارانه‌ای که به صنعت تعلق می‌گیرد را باید حذف کرده و به مصرف‌کننده دهیم.
همزمان با برداشته شدن یارانه از صنعت و اجازه یافتن صنعت برای اصلاح قیمت‌ها با توجه به توان تولید به دلیل اینکه در کشور با حجم واردات روبرو نشویم و کشور از صنعت داخلی خود حمایت کند، طبق قانون دولت مکلف بود، تعرفه منطقی برای واردات کاغذ ایجاد کند. در جلسه تعیین تعرفه نیز هیچ نهاد و نماینده‌ای مخالفتی نداشت چرا که اگر تعرفه تعیین شده و میزان آن به نسبت منطقی افزایش پیدا کند، مسلماً شرکتها هم توانایی دارند که در مقایسه با واردت فروش روز خود را حفظ کنند و از درآمدی که کسب می‌کنند خود را توسعه دهند.
یکی از عواملی که صنعت نتوانست با بازار خود را توسعه دهد و از این حمایت بهره‌مند نشد، عدم تعیین تعرفه منطقی بود. وقتی بازار باز و تجارت کاغذ از انحصار قیمت‌گذاری برای تجار خارج شد، واردت کاغذ تسهیل شد، رفته رفته کاغذ به دلیل اختلاف قیمت ارز با قیمت غیر واقعی وارد بازار شد. ما تولیدکنندگان در تمام این سال‌ها حرفمان این بوده که دولت باید به همین اندازه( تفاوت ارز آزاد و دولتی) برای واردات کاغذ تعرفه وضع کند تا ما نیز بتوانیم خود را روی پا نگه داریم.
یکی از عواملی که از رشد صنعت کاغذ در سالیان گذشته جلوگیری کرده است، همین بد عهدی است که یکی از اعضای موافق حذف تعرفه واردات کاغذ یعنی وزارت ارشاد داشته است. با وجود اینکه تمام همکاران فرهنگی و فهیم ما در جریان توافقات ما با دولت پس از حذف یارانه تولید بودند، از همان ابتدا بنای مخالفت گذاشته و با افزایش تعرفه واردات کاغذ مخالفت کردند، مگر صنعت داخلی چه گناهی کرده است؟
آقای شبیری آیا حمایت از تولید داخلی کاغذ از طرق دیگری غیر از افزایش تعرفه واردات کاغذ امکان‌پذیر نیست؟
حمایت از تولید داخلی دارای مراتب گسترده‌ای است، هم باید قوانین مخل تولید اصلاح شود، هم شرایط حمایتی اعمال شود، ما دنبال هر کدام از این‌ها هستیم، تعرفه هم یکی از مواردی است که آسیب‌های بسیاری برای ما داشته است، اگر قرار است تعرفه واردات افزایش پیدا نکند، چرا ارزش افزوده مواد اولیه صنایع تولید کاغذ حذف نمی‌شود؟
یکی دیگر از مشکلاتی که ما در کشور با آن روبرو هستیم آمار بدون دقتی است که از نهادهای مختلف بیرون می‌آید. هر کس به نفع خود آماری را منتشر می‌کند، ما اعتقاد داریم؛ مصرف کاغذ روزنامه در کشور100 تا 110 هزار تن در سال است که هم شامل روزنامه‌ها و مطبوعات است و هم شامل مصرف صنعت می‌شود. کارخانه چوب و کاغذ مازندارن رکورد تولید 75 هزار تنی کاغذ روزنامه را در سال 85 داشته است، امروز نیز 80 هزار تن امکان تولید کاغذ روزنامه و 100 هزار تن کاغذ تحریر و چاپ را در خود دارد. کارخانه پارس نیز 50 هزار تن کاغذ تحریر در سال تولید می‌کند، اما در مجموع اگر ما تعرفه واردات کاغذ روزنامه را افزایش دهیم، حتی اگر به 15 درصد برسد، قیمت تمام شده کاغذ وارداتی برای روزنامه‌ها افزایش چندانی نخواهد داشت، چرا که عدد آن در حجم تولید تأثیرگذار نیست.
هم‌چنین میزان واردات کاغذ چاپ و تحریر سالانه به کشور 300 هزار تن است، در حالی که نیاز کشور نیز همین 300 هزار تن است که از این میان کارخانه مازندران و پارس توانایی تأمین 150 هزار تن کاغذ چاپ و تحریر در سال را دارد، پس نیمی از کاغذ وارداتی به کشور مازاد است.
مخالفان افزایش تعرفه واردات کاغذ معتقدند گران شدن چاپ و نشر، در نتیجه گران شدن کاغذ است. در سال‌های گذشته نیز تجربه نشان داده با گران شدن کتاب، این کالای فرهنگی از سبد خانوار خارج شده و مخاطبان کتاب روز به روز تحلیل می‌روند، نظر شما در این زمینه چیست؟
استفاده از کاغذ وارداتی با تعرفه 15 درصد در چاپ و نشر کتاب تأثیر نامناسب نخواهد داشت، عده‌ای این بحث را مطرح می‌کنند که کتاب گران می‌شود و مخاطبان توانایی خرید آن را ندارد، این درست نیست. چرا که متأسفانه ما در این زمینه درست عمل نکردیم، سعی نشده تا فرهنگ کتابخوانی را نهادینه کنیم، امروز درصد قابل توجهی از مردم جامعه ما لباس مارک‌دار می‌خرند، ولی کتاب نمی‌خرند، چرا؟ چون نهادهای فرهنگی ما روی فرهنگ استفاده از کتاب کار نکرده‌اند. از سال 85 که حمایت از صنعت برداشته شد و تعرفه‌ای نیز برای واردات کاغذ نداشتیم، مگر کتابخوانی رشد کرد که افزایش تعرفه بخواهد مانعی برای رشد آن باشد؟
علاوه بر این برداشتن یارانه از صنعت به دلیل حمایت از مصرف کننده بود، تا توان خرید مردم افزایش یابد، اگر ما به گسترش کتابخوانی کمک کنیم، به ایجاد عناوین جدید و به تولید محتوای جدید و... بیاندیشیم، کسی درباره قیمت کاغذ حرفی نمی‌زند. مشکل امروز ناشران و چاپخانه‌داران ما این است که توانایی فروش کتاب را به قیمت واقعی ندارند، سعی می‌کنند هم هزینه‌ها راپوشش دهند و هم به شیوه‌ای قیمت‌گذاری کنند که بازار عکس‌العمل منفی نشان ندهد. ما وضعیت آن‌ها را درک می‌کنیم، اما راه حل آن‌ها، مقابله با من تولید کننده نیست. اساسا‌ً توسعه کتاب و کتابخوانی باید مورد حمایت دولت باشد، متاسفانه در تمام این سال‌ها تمام دولت‌ها خود را کنار کشیده و تولید و تجارت را به جان هم انداخته است.
من بارها در جلسات مشترک این را گفته‌ام که قرار بوده یارانه‌ای که بابت کاغذ به صنعت پرداخت می‌شد، توسط وزارت ارشاد به مصرف کننده حوزه چاپ و نشر منتقل شود. دوستان انجمن‌های چاپ و نشر همه دریافت یارانه کاغذ را کتمان کردند، گفتند هیچ نوع یارانه کاغذی تعلق نمی‌گیرد. نماینده وزارت ارشاد در کارگروه کاغذ آقای برازش هم این نکته را تایید کرد و گفت:«چیزی به اسم یارانه کاغذ نداریم» این درست است که یارانه مستقیماً پرداخت نمی‌شود، اما قرار بوده در قالب بن‌کارت‌ها میان مصرف‌کنندگان توزیع شود، چرا اکنون هیچ ناشر و چاپخانه‌داری نمی‌گوید، چرا این بن‌کارت‌ها غیر مستقیم به دست ما نمی‌رسد، چرا برای خرید کتاب صرف نمی‌شود؟ و...؟
دلیل ارائه پیشنهاد افزایش تعرفه واردات کاغذ حمایت از تولید کننده داخلی عنوان شده است، اما پرسشی که پیش می‌آید این است که مگر چه رابطه‌ای میان واردات و تولید داخلی کاغذ وجود دارد که شما خواهان ایجاد تعرفه برای متوازن شدن آن هستید، اکنون دو سوی این چرخه نامتقارن است؟
من در پاسخ به این پرسش باید چند نکته را در باب حمایت‌هایی که از واردات می‌شود، اما از تولید نمی‌شود، مطرح کنم. اول اینکه؛ واردت از ارزش افزوده معاف است و در مقابل تولید برای تامین مواد اولیه و قطعات باید ارزش افزوده 9 درصدی پرداخت کند. این ارزش افزوده هم شامل مواد اولیه و شیمیایی می‌شود هم شامل تجهیزات و دستگاه‌های مورد نیاز.
دوم اینکه؛ تفاوت نرخ ارز (اورپرایس) که حاصل از وارد کردن کاغذ با ارز مبادله‌ای و فروش آن در بازار با نرخ آزاد است، نیز 14 درصد توانایی من تولید کننده را کاهش می‌دهد.
سوم اینکه؛ گرفتن تسهیلات برای بخش صنعت و تجارت شرایط جالب توجهی ندارد. هم‌چنین تسهیلات برای بخش تجارت و تسهیلات برای بخش تولید اصلا متوازن نیست و برای تولیدکننده داخلی ایجاد رقابت نمی‌کند. نرخ بهره در بانک‌ها برای تولید بالاست. تمام این موارد موجب شده است تا من به عنوان تولید کننده با مشکلات متعددی دست و پنجه نرم کنم و در مقابل برای وارد کننده منفعت ایجاد می‌کند که من را عقب بیاندازد.
دغدغه بسیاری از ناشران و کتابفروشان برای استفاده از کاغذ تولید داخل، کیفیت است. در سال‌های گذشته به باور این مصرف‌کنندگان کاغذ، همیشه پای تولید داخلی در کیفیت می‌لنگیده و گفته می‌شده که کاغذهای تولید داخل برای دستگاه‌های پیشرفته چاپ و نشر مناسب نبوده و از شرایط استاندارد برخوردار نیست. آیا تولیدکنندگان داخلی در سایه افزایش تعرفه واردات کاغذ توانایی افزایش کیفیت محصول خود را دارند؟
مطمئناً، این اعمال ضریب تعرفه در ایجاد انگیزه برای ارتقای کیفیت هم موثر خواهد بود و هست. یک اتفاقی در کشور رخ داده که تغیبر ذائقه در مصرف کاغذ ایجاد کرده و موجب شده است، مصرف کننده کاغذ هم نگرش خود را به استفاده از کاغذ تغییر دهد، امروز حتی در نهادهایی که باید از کاغذ مکانیکال استفاده کنند، (که کارخانه پارس آن را در داخل تولید می‌کند) تمایلی به استفاده از تولید داخلی وجود ندارد.
به نظر من بیش از اینکه کیفیت مدنظر ناشران و کتابفروشان باشد، مطلوبیت مورد توجه قرار گرفته است. چرا که بارها دیده شده است در انتشار کتاب‌های فانتزی از کاغذ کرافت که کاغذ چاپ و تحریر نیست، استفاده می‌کنند و یا کاغذ فلوتینک (کاغذ مخصوص تولید مقوا) داخل کشور را خریداری کرده و با آن کتاب منتشر می‌کنند، از قضا قیمت بالاتری را نیز برای کتاب تعیین می‌کنند، در حالی که از کاغذ ارزان استفاده شده است.
در بعد استاندارد و کیفیت نیز باید بگویم که تولید کاغذ در داخل کشور بر اساس استانداردی تعیین شده انجام می‌شود، استانداردی که در مرجعی خارج از کارخانه و چاپخانه توسط کارشناسان و در نهادی رسمی نوشته می‌شود، وقتی استانداردی تعیین می‌شود، تمام تولید داخل بر اساس آن بارومتر است.
هم‌چنین باید توجه داشته باشیم بزرگترین کارخانه کاغذ داخل کشور که همان چوب و کاغذ مازندران است، از شرکت‌های بانک ملی به شمار می‌رود، بانک ملی و تمام شرکت‌های وابسته‌اش سال‌هاست که در تحریم هستند. این بی انصافی است که این موارد را در نظر نگیریم و بخواهیم که کیفیت تولید آن‌ها مطابق با کشورهای پیشرفته باشد‌و همین که این کارخانه در تمام 10 سال گذشته با وجود تحریم‌های دشوار به فعالیت خود ادامه داد و تلاش کرده خود را توسعه دهد، غیرت نشان داده است.
با توجه به مخالفت‌های پیش آمده برای افزایش تعرفه واردات کاغذ تصمیم شما و سایر پیشنهادکنندگان افزایش تعرفه واردات کاغذ چیست؟
ما برای بررسی و تعیین تکلیف به مراجع قانونی ذی صلاح (دیوان عدالت اداری) مراجعه خواهیم کرد و پاسخ خود را از مسئولینی که تاکنون از این مسئله ممانعت کردند، به لحاظ قانونی خواهیم گرفت. هم‌چنین برای واردات کاغذ با ارز دولتی و فروش آن با ارز آزاد لایحه‌ای را تقدیم قوه قضاییه می‌کنیم و حتما از سازمان بازرسی کشور می‌خواهیم این موضوع را به شدت تعقیب کند.