ردپای «ارز دولتی» درفساد‌های اقتصادی؛ سلطان کاغذ کیست؟
چهارشنبه گذشته باز هم رئیس پلیس تهران از یک سلطان جدید پرده‌برداری کرد؛ «سلطان کاغذ». به گفته سردار رحیمی، پلیس پایتخت گروهی ۱۶نفری که بیش از ۳۰هزار تن کاغذ را با ارز دولتی به کشور وارد و آن را احتکار کرده بودند، دستگیر کرد.
به گزارش آژانس خبری چاپ و بسته بندی ایران، رئیس پلیس تهران درباره جزییات این پرونده گفت: این افراد بخشی از این کاغذها را با نرخ آزاد به فروش رسانده و بخشی دیگر از ارز دولتی که برای واردات کاغذ دریافت کرده بودند را صرف امور دیگر کرده یا با نرخ ارز آزاد در بازار به فروش رسانده بودند.
به گفته سردار رحیمی ارزش اولیه این پرونده بیش از هزار و ۷۰۰میلیارد تومان است و بررسی‌ها درباره آن همچنان ادامه دارد. رئیس پلیس تهران هویت سرکرده این گروه و در واقع سلطان این پرونده را افشا نکرده است.
آخرین‌باری که رئیس پلیس تهران از یک سلطان رونمایی کرد، سرنوشت آن سلطان به اعدام ختم شد. او کسی نبود جز وحید مظلومین، مشهور به سلطان سکه که تابستان امسال همراه با اعضای باندش بازداشت و چندی پیش به همراه شریکش اعدام شد. باید دید سلطان تازه مفاسد اقتصادی در ادامه چه وضعیت پیدا خواهد کرد.
در این میان محمد سلطانیفر، معاون مطبوعاتی و اطلاع‌رسانی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی نیز به بازداشت سلطان کاغذ واکنش نشان داد.
رئیس پلیس تهران بزرگ در حالی از بازداشت سلطان کاغذ و همچنین کسانی که در قاچاق کاغذ دست داشتند، خبر داد که محمد سلطانیفر در واکنش به انتشار این خبر گفت: هویت و مشخصات این افراد اعلام نشده و خود ما نیز دوست داریم بدانیم سلطان کاغذ چه کسی است. وی ادامه داد: بهتر است زمانی که اسامی اعلام می‌شود کاملا موضوع شفاف و واضح شود تا بدانیم چه کسی بازداشت شده است خود ما، هنوز هم هیچ اطلاعی نداریم که منظور از بازداشت سلطان کاغذ کیست.
ماجرای ادامه‌دار ارز دولتی
براساس توضیحات رئیس پلیس بازداشت سلطان کاغذ به ماجرای دنباله‌دار تخصیص ارز دولتی برای واردات باز می‌گردد. ماجرایی که تابستان امسال تبدیل به یک جنجال بزرگ در کشور شد. از همان زمان نیز در رسانه‌ها بحث فساد در اختصاص ارز دولتی برای واردات کاغذ را مطرح کردند.
به گزارش فرارو، پس از آنکه در تیر ماه بانک مرکزی با درخواست رئیس‌جمهوری فهرست هزار و ۴۸۲شرکت دریافت‌کننده ارز دولتی را منتشر کرد، رسانه‌ها تلاش کردند با بررسی جزییات این فهرست، موارد مشکوک و بحث برانگیز آن را افشا کنند. در این بین روزنامه‌ها روی واردات کاغذ حساس شدند چراکه بحران کاغذ تابستان سختی را برای ادامه حیات جراید کشور رقم زده بود.
کمبود و گرانی کاغذ باعث شد بسیاری از روزنامه تعداد صفحات خود را کاهش دهند و برخی مانند روزنامه همبستگی به‌طور کامل تعطیل شد. افزایش قیمت‌ها حوزه نشر را هم به‌شدت تحت‌تاثیر قرار داد و باعث افزایش نرخ کتاب شد.
هرچند فهرست اعلام شده از سوی بانک مرکزی ناقص بود، اما همین فهرست ناقص هم برای انتشار با مقاومت وزارت صنعت، معدن و تجارت روبه‌رو شد. با این وجود در نهایت با اصرار رئیس‌جمهوری فهرست منتشر شد. در فهرست اولیه روشن شد در مجموع ۳۴میلیون یورو ارز دولتی برای واردات کاغذ روزنامه به شرکت تخصیص داده شده که حدود ۶۷درصد آن را دو شرکت هانا تجارت ترولیت و صنعت ساحل پرشیا دریافت کرده‌اند.
اختصاص این مقدار ارز دولتی به این دو شرکت برای واردات کاغذ بحث برانگیز شد. حساسیت‌ها زمانی افزایش یافت که مشخص شد هر دو شرکت یادشده به دو برادر تعلق دارند که هیچ‌کدام تا پیش از این در واردات کاغذ ورود پیدا نکرده بودند. از همان زمان رسانه‌های به این دو برادر عنوان «سلطان کاغذ» دادند.
در آن زمان هویت این دو برادر به نام‌های «م ج» و «ح ج» اعلام شد. روزنامه شرق در گزارشی درباره آنها نوشته بود: « در سال ۸۹ شرکت هانا تجارت با ۱۰۰ هزار تومان سرمایه و با هدف فعالیت عمرانی و راه‌سازی تاسیس و در سال ۹۵ به برادران... واگذار می‌شود؛ درحالی‌که سرمایه شرکت هانا تجارت ترولیت ۲۰میلیون تومان ثبت شده است، این شرکت با این دارایی توانسته است ۱۴ میلیون یورو ارز دولتی برای واردات کاغذ روزنامه دریافت کند. در جست‌وجوی اینترنتی این شرکت‌ها به نشانی‌ها در خیابان میرداماد و شریعتی می‌رسیم؛ اما با مراجعه حضوری به این نشانی متوجه می‌شویم شرکت‌هایی به این نام در این نشانی‌ها وجود ندارد.»
البته مشخص نیست که سلطان کاغذی که به تازگی بازداشت شده است، ارتباطی با این دو فرد داشته باشد. برای روشن شدن هویت «سلطان کاغذ» باید منتظر ارائه توضیحات بیشتر ازسوی پلیس و مقامات قضایی باشیم.
پس از اینکه واردکنندگان عمده کاغذ زیر ذره‌بین رسانه‌ها قرار گرفتند، محمد سلطانیفر، معاون مطبوعاتی وزارت ارشاد در گفت‌وگویی اعلام کرد «برای آن دو نفری که حدود ۲۴میلیون یورو برای واردات گرفته‌اند، دو پرونده قضایی تشکیل شده که هنوز به جایی نرسیده است، چون اصلا این افراد وجود خارجی نداشتند! »
او افزود: «دو قلم ارز در مجموع حدود ۲۴میلیون یورو به اشخاصی داده شده که وجود خارجی ندارند. متاسفانه این مشکلات در وزارت صنعت، معدن و تجارت بود. ما مکاتبه کردیم بدون مجوز ما این کاغذها وارد نشود. آقای شریعتمداری نامه نوشت که خودمان داریم وارد می‌کنیم و مسئولیت با خودمان است و شما دخالت نکنید. این نامه موجود است.»
این اظهارنظر با واکنش وزارت صنعت، معدن و تجارت روبه‌رو شد. روابط‌عمومی این وزارتخانه اطلاعیه‌ای صادر و تصریح کرد: ادعای تخصیص ارز به افرادی که وجود خارجی ندارند، با توجه به نظارت‌ها و سازکار بانکی، باورپذیر نیست.
وزارت صنعت، معدن و تجارت همچنین تاکید کرد که پس از گروه‌بندی جدید کالایی، براساس ابلاغ این وزارتخانه، ثبت‌سفارش کاغذ پس از تایید وزیر ارشاد انجام می‌شود. در این اطلاعیه البته باز هم تاکید شده بود که برخی امور در فرآیند ثبت‌سفارش و واردات کاغذ، همچون سایر کالاها، در حیطه تخصصی وزارت صنعت، معدن و تجارت است و این وظایف قابل واگذاری به دیگران نیست.
واکنش‌ها به بازداشت سلطان کاغذ
اعلام بازداشت سلطان کاغذ بازتاب گسترده‌ای در شبکه‌های اجتماعی داشته است. بسیاری از این چرخه سلطان‌پروری در اقتصاد ایران انتقاد کرده‌اند، برخی با طنز انتقادی به ماجرا پرداخته‌اند و برخی دیگر هم از مقامات اقتصادی کشور انتقاد کرده‌اند.
سلطان کاغذ از بازاری‌ها نیست
یکی از فروشندگان کاغذ درباره وضعیت بازار کاغذ اظهارکرد: درحال‌حاضر وضعیت این بازار با توجه به مصوبات کارگروه کاغذ تا حدودی با روند خوبی در حال حرکت است اما مشکل اصلی ما درحال‌حاضر با بانک مرکزی برای تخصیص نیافتن ارز به واردات کاغذ است. با این وجود کاغذ به مرور وارد کشور می‌شود و امیدواریم واردکننده‌ها به‌درستی محصولات را در اختیار مصرف‌کنندگان واقعی قرار دهند.
محمدتقی خوشبین درباره دستگیری سلطان کاغذ، به خبرنگارصمت گفت: تا امروز اسامی افراد دستگیر شده و سلطان کاغذ افشا نشده اما به نظر می‌رسد خارج از سیستم بازار باشند چراکه عدد ۱۷۰۰میلیارد تومان امروز که با دلار آزاد می‌شود ۱۷۰میلیون دلار، رقم بسیار سنگینی است و حتی اگر کل مغازه‌ها و خانه‌ها و دفاتر ظهیرالاسلام و کاغذفروشان را جمع کنیم، چنین ثروتی ندارند. ۳۰هزار تن را هم نمی‌توان به‌راحتی در جایی پنهان کرد که البته عنوان شده که گرمی کاغذ وارد نشده یا اینکه با نرخ آزاد فروخته شده است.
وی افزود: ما که ۳۰ساله کاغذفروش هستیم، این موضوع را قبول داریم که ارز دولتی گرفتند و کالا نیاوردند و فقط قاچاق ارز داشتند و خیانت به مملکت کرده‌اند؛ اما اینکه ۱۷۰۰میلیارد تومان برای ۳۰هزارتن کاغذ بوده است را نمی‌پذیریم. اگر واقعا کاغذی کشف کرده‌اند به‌سرعت توزیع کنند تا نیاز مردم برطرف شود.
این فروشنده کاغذ تاکید کرد: بنابراین یا عزیزان در اعداد و ارقام اشتباه کرده‌اند یا اینکه بحث چیز دیگری است.
خوشبین با بیان اینکه ظن ما این است که سلطان کاغذ از فعالان بازار و کاغذفروشان ما نیستند چون ارقام بسیار سنگین است، اظهارکرد: این مقدار ارزش پرونده که عنوان شده است با ارز دولتی می‌شود بیش از ۳۵۰میلیون دلار که برابر است با مصرف یک‌سال کاغذ چاپ و تحریر ایران.
وی در پایان، تاکید کرد: با توجه به تحریم‌ها هرچند مشکلاتی خواهیم داشت اما به‌طور قطع کاغذ وارد خواهد شد و بدون کاغذ نمی‌مانیم.
یک‌صدم واردات کاغذ هم به سود ناشران و مطبوعات نیست
چندی پیش در کشور نوعی کاغذ تولید شد که کمک کرد با صنعت نشر جهان همگام شویم؛ کاغذی به‌نام «دید رنگ» که یکی از هنرمندان عرصه نشر کتاب با کمک یکی از تولیدکنندگان بزرگ کاغذ در ایران آن را طراحی و تولید کردند و در واقع کتاب‌های حجیمی تولید شد که بسیار سبک هستند. به‌گفته این هنرمند، چون از تولید کمتر حمایت می‌شود و واردات کاغذ تسهیلات ویژه‌ای دارد، وقتی این محصول در بازار و بین ناشران جا افتاد، کاغذ خارجی هم وارد کشور شد.
با این هنرمند عرصه نشر کتاب درباره خبر دستگیری سلطان کاغذ که البته مشخص نیست از میان ۱۶نفر چه کسی است؛ گفت‌وگویی داشتیم. وی دیدگاه جالبی درباره وضعیت کاغذ در ایران از ابتدا تا اکنون دارد.
یکی از طراحان محصولات سلولزی و ساختار بسته‌بندی‌های دوستدار محیط‌زیست که در حوزه صنایع سلولزی و تولید کاغذ تخصص دارد، با بیان اینکه رویه اشتباهی در تامین کاغذ مورد نیاز کشور وجود دارد، اظهارکرد: متاسفانه از واردات کاغذ به بهانه حمایت از کالاهای فرهنگی یا چاپ کتاب و به‌ویژه به‌نام کمک به نشریات کاغذی و مطبوعات حمایت ویژه‌ای شده است اما از سوی دیگر، به دغدغه‌های تولید توجه جدی و موثری نمی‌شود تا حدی که بسیاری از سیاست‌های چند دهه گذشته به ضرر تولیدکنندگان این صنعت بوده است.
هومن اخوین در گفت‌وگوی اختصاصی با صمت تصریح کرد: حتی یک‌صدم تسهیلات و حمایت‌های انجام شده درباره واردات کاغذ به سود ناشران و مطبوعات نیست، بلکه منافع این جریان به جیب دلالان و مصرف‌کنندگان عمومی کاغذ و فعالان عرصه تبلیغات تجاری می‌رود و به‌دلیل همین حمایت بی‌حساب و کتاب از واردات است که کاغذ در کشور ما بی‌عزت شده و اغلب به بدترین شکل مصرف و دور ریخته می‌شود و حتی تا امروز برای بازیافت آن روش‌های مدرن و موثر به‌کار گرفته نشده است . وی با تاکید بر اینکه واردات کاغذ با این روش منجر به یک فاجعه زیست‌محیطی برای ما خواهد شد، افزود: ایران کشوری کم‌باران است و جنگل در سطح وسیع و با قابلیت کاربرد صنعتی ندارد.
درخت‌های جنگل‌های شمال ایران از نوع بلوط هستند که نباید برای تولید کاغذ سمت آنها رفت و اگر هم بنا به ملاحظاتی تصمیم به استفاده از این درختان گرفته شود باید با آنها محصولات چوبی گرانبها ساخت. قرار بود در طرح‌های صنعتی تولید کاغذ در کارخانه‌های شمال ایران مانند کاغذ چوکا در فاز صفر ابتدا جنگل‌های صنعتی با درخت‌های سوزنی که زود رشد می‌کنند، ایجاد شود یا خمیر کاغذ از خارج وارد شود اما بنا به‌دلایلی هنوز این اتفاق نیفتاده و بدون توجه به این نکته در مواردی به آنها اجازه بهره‌برداری از جنگل‌های شمال داده شده است. بدتر اینکه سودجویان و قاچاق چوب زیر سایه همین بهره‌برداری‌ها آسیب‌های بی‌شماری به این مناطق ارزشمند و جنگل‌های هزاران ساله بلوط زده‌اند. این در حالی است که در دنیا با استفاده از درخت‌های سوزنی کاغذ تولید می‌کنند که در شمال اروپا، امریکا و روسیه این‌گونه است و با ایجاد جنگل‌های صنعتی، الیاف بلند سلولزی تولید می‌شود.
این هنرمند حوزه نشر کتاب، تاکید کرد: روش دومی که همه دنیا از آن به‌خوبی استفاده می‌کنند و در ایران نیز پیش از انقلاب ازسوی مرحوم همایون صنعتی‌زاده گام‌هایی در این زمینه برداشته شده، استفاده از الیاف کوتاه سلولزی در تولید کاغذ است. در این روش با استفاده از ضایعات محصولات کشاورزی مانند نیشکر، گندم، برنج و....کاغذی به‌دست می‌آید که برای صنعت چاپ و نشر کتاب و نشریات از بهترین کاغذهای دنیاست. ایران نیز در این روش نه تنها امکان تولید، بلکه مزیت هم دارد.
اخوین ادامه داد: پیش از انقلاب با حمایت امریکا، براساس اصل۴ ترومن، در جنوب ایران که به‌شکل تاریخی این استعداد را داشته در منطقه‌ای بین شوش و شوشتر، سرمایه‌گذاری‌های گسترده‌ای در حوزه نیشکر و صنایع وابسته به آن انجام شده است. در این صنعت، نی‌های نیشکر در کارخانه‌ها خرد می‌شوند و از شیره آنها برای تولید شکر استفاده می‌کنند و آنچه باقی می‌ماند باگاس یا ملاس نیشکر است که می‌توان از آن محصولات بسیاری مانند چوب نئوپان و زغال‌های سلولزی، الکل و... و به‌ویژه کاغذ تولید کرد.
به گفته این فعال صنعت کاغذ، تا اواخر دهه ۶۰میلادی در جهان به مسائل زیست‌محیطی اهمیت کمتری داده می‌شد و در ایران هم به این مسائل توجهی نداشتند. اما با رشد روزافزون مصرف کاغذ در صنایع بسته‌بندی، چاپ و مطبوعات در جهان در دهه‌های ۶۰ و ۷۰ میلادی تولید کاغذ با استفاده از الیاف کوتاه سلولزی، مورد توجه قرار گرفت. زمان و شرایط مناسب باعث شد نخستین و شاید کامل‌ترین کارخانه تولید کاغذ از باگاس در آن مقطع در ایران ساخته شود. کارخانه کاغذ پارس در جنوب ایران واقع در هفت‌تپه با پیگیری‌های مرحوم صنعتی‌زاده شکل گرفت و با تامین کاغذ برای چاپ کتاب و حتی کتاب‌های درسی تحولی جدی در این زمینه ایجاد کرد. تاثیر این امر تا آنجایی بود که زمان جنگ تحمیلی که در اغلب زمینه‌ها حتی در زمینه واردات کاغذ مشکلات جدی وجود داشت، نیاز کشور به انواع کاغذ از بلیت اتوبوس گرفته تا انواع دفترچه‌های بانکی و اداری، پوشه و پاکت و...تا کتاب‌های درسی مورد نیاز کشور از همین کارخانه تامین می‌شد.
اخوین معتقد است می‌توانستیم از این شرایط نهایت بهره را ببریم و این صنعت را گسترش دهیم اما با بی‌‌توجهی به این سرمایه‌ها و با واردات بی‌رویه، به صنایع کشورهای دیگر کمک کردیم و اندک سرمایه‌گذاری‌های انجام شده و حتی همین کارخانه کاغذ پارس را نیز با استهلاک زیاد به حال خود رها کردیم تا جایی که وقتی مقررشد در همان منطقه کارخانه کاغذ دیگری به‌نام کارخانه کاغذ «کارون» ساخته شود، از اواسط دهه ۷۰ تا امروز چندین بار، تمام اعتبارات مربوط به ساخت و بهره‌برداری این کارخانه مصرف شده، ولی هنوز به هیچ نتیجه‌ای نرسیده است.
در حالی که اگر این کارخانه ساخته شده و در کنار آن کارخانه کاغذ پارس احیا و بازسازی شود، نه‌تنها نیاز کشور به کاغذ تامین می‌شود، بلکه می‌توانیم صادرات هم داشته باشیم. همین حالا هم خمیر کاغذ را صادر می‌کنیم.
این فعال صنعت کاغذ درباره واردات کاغذ و مشکلاتی که برای آن پیش آمده، گفت: به این دلیل که کاغذ در ایران تاریخ مصرف ندارد و هیچ چارچوب و قانون خاص و سیاست‌گذاری تخصصی برای آن تعریف نشده است و از سوی دیگر، انواع یارانه‌های ویژه برای واردات این محصول در نظر گرفته شده، هر کسی می‌خواست کاغذ وارد می‌کرد. در واردات کاغذ به‌عنوان نمونه هم به صنایع کاغذ اندونزی یارانه می‌دادیم و هم اینکه واردکننده کاغذ امروز کاغذ را می‌آورد و یک سال بعد تسویه می‌کند اما در این شرایط تولیدکنندگان برای تامین مواد اولیه مورد نیاز خود ناچار بودند آن را با نرخ جهانی تامین کنند.
او درباره خبر دستگیری سلطان کاغذ اظهارکرد: اینکه چندین نفر را دستگیر کردند و می‌گویند سلطان کاغذ دستگیر شد، باید گفت مشکل‌آفرین بازار کاغذ، یک نفر نیست و سیاست‌ها در این زمینه باید مورد بازبینی جدی قرار بگیرد.